تصویب ملی شدن صنعت نفت ایران

نفت و صنعت نفت در زیربنای اقتصادی کشورهای تولید کننده این ماده گرانبها نقش اساسی ایفا می کند. اقتصاد ایران نیز بطور عمده بر پایه نفت قرار داشته و دارد. در ایران نیز نفت اولاً به عنوان یک منبع انرژی، زندگی و اقتصاد مردم کشور را متحول ساخته و رشد و توسعه اقتصادی را باعث گردیده، ثانیاً درآمدهای حاصل از نفت سبب ترقی و پیشرفت در همه شئون اقتصادی و اجتماعی شده است.

امتیازات نفتی در قرن بیستم:

1ـ امتیاز دارسی:

امتیاز دارسی که در 28 ماه مه 1901 به توشیح مظفرالدین شاه قاجار رسید و به ویلیام فاکس دارسی واگذار گردید، مهم ترین امتیازی بود که در آغاز قرن بیستم به مدت 60 سال به بیگانگان واگذار گردید. کاوش غارتگران نفت سرانجام در 26 ماه مه 1908 برابر با 5 خرداد 1287 شمسی به نتیجه رسید و موفق به اکتشاف نفت در منطقه مسجد سلیمان گردیدند.

بعد از کشف نفت در ایران، حفظ منافع نفتی بزرگترین هدف سیاسی انگلستان شد چرا که نفت به صورت یکی از مصالح و منافع مستقیم و استراتژیکی بریتانیا درآمد و ضرورت مداخلات بیشتر انگلیس در ایران را فراهم آورد و پس از جنگ جهانی اول و از سال 1920 به بعد شرکت نفت ایران و انگلیس به توصیه مشاورین حقوقی و مالی خود و با توجه به اهمیت نفت جنوب ایران برای دولت بریتانیا، درصدد برآمد امتیاز دارسی را تمدید و تجدید نظر کند. مذاکرات در اوایل آوریل 1933 آغاز شد و 29 آوریل همان سال منجر به عقد قرارداد جدید نفتی بین طرفین گردید که معروف به قرارداد 1933 می باشد.

قرارداد الحاق گس ـ گلشائیان:

دولت ایران خود نیز بعد از جنگ جهانی دوم به این نتیجه رسیده بود که تجدیدنظر در قرارداد 1933 به علت تحولات اوضاع سیاسی ـ اقتصادی جهان و تغییر شرایط قراردادهای نفتی در کشورهای نفت خیز خاورمیانه امری الزامی و حیاتی است. بنابراین دولت ایران اعتراضات و پیشنهادات خود را برای تعدیل شرایط قرارداد 1933 طی 25 ماده به کمپانی نفت جنوب تسلیم کرد.

از طرف کمپانی نفت جنوب نویل گس (N.A.GASS) با گلشائیان وزیر دارایی کابینه ساعد مذاکراتی انجام دادند و سرانجام در 26 تیر 1328 برابر با 17 ژوئیه 1949، الحاقیه ای را به قرارداد 1933، اضافه کردند که معروف به قرارداد گس ـ گلشائیان گردید. علی منصور نخست وزیر، لایحه را برای تعیین تکلیف به دوره شانزدهم مجلس تقدیم کرده و خود از بیان هر گونه نظری درباره آن خودداری کرد. استعمار پیر که منافع خود را در خطر می دید، برای ایجاد حکومت دیکتاتوری و تمدید و توسعه امتیاز نفت جنوب منصور را مجبور به استعفا کرد و سپهبد رزم آرا در 5 تیر 1329 از سوی شاه به عنوان نخست وزیر معرفی شد.

آیت ا... کاشانی در این رابطه اعلامیه ای صادر و اعلام نمودند: «..... اینک مع التأسف می بینم باز می خواهند، مملکت را در چنگال دیکتاتوری بیندازند و ملت ستمدیده ایران را که سالها طعم تلخ دیکتاتوری را چشیده و از حکومت مطلقه هزارگونه مصیبت و شکنجه دیده، مجدداً گرفتار این بدبختی عظیم نمایند.»

نقش آیت ا... کاشانی در عدم تصویب لایحه الحاقی:

آیت ا.... کاشانی برای جلوگیری از تصویب قرارداد نفت در مجلس، اعلامیه ای خطاب به ملت ایران درباره ملی کردن صنعت نفت صادر کرد.

بعد از انتشار اعلامیه، اجتماع بزرگی در مسجد شاه (سابق) برپا گردید که در آن سخنرانان راجع به ابطال قرارداد نفت 1312 شمسی 1933 میلادی به سخنرانی پرداختند و خواستار ملی شدن صنعت نفت شدند.

در اعلامیه ای از آیت ا... کاشانی آمده بود:

«..... بر همه کس واضح و آشکار است که تمام بلیات و مصائب، مخصوصاً هرج و مرج دستگاه اداری و غارت بیت المال و تسلط زمامداران نالایق و مملکت فروش و بطور کلی تشویق جنایتکاران و حبس و تبعید و شکنجه وطن دوستان در اثر سیاست جابر انگلستان در مملکت ما به وجود آمده است و آن دولت همیشه این اعمال خلاف عفت و انسانیت را برای غارت نفت ایران که بزرگترین و مهم ترین ثروت ملی ماست،‌ مرتکب شده و می شود .......

........ ملی شدن صنعت نفت در ایران تنها چاره بیچارگیهای ماست، زیرا بدین وسیله ثروت بیکران که خداوند تبارک و تعالی به ملت ایران عطا فرموده، از دست دشمنان بشر که مقصدی جز منفعت طلبی و مکیدن خون ملل ضعیف ندارند، بیرون آمده، به صاحبان حقیقی و مستحق آن می رسد ..... برای اینکه تکلیف دینی و وطنی ملت مسلمان ایران کاملاً معلوم و روشن باشد ناچارم این آرزوی عمومی را یک بار دیگر در اینجا بیان کنم تا به نام سعادت ملت ایران و به منظور کمک به تأمین صلح جهانی، همه افراد مملکت بخواهند که صنعت نفت ایران در مناطق کشور بدون استثناء ملی اعلام شود.......»

رزم آرا با گستاخی تمام و بی اعتنایی، همچنان روی تصویب قرارداد الحاقی پافشاری می کرد و در پاسخ به کمیسیون نفت (12 اسفند 1329) گفت: «....... اگر زیاد پافشاری کنند مسجد را بر سر کاشانی و مجلس را بر سر مصدق خراب خواهم کرد.»

رزم آرا در 16 اسفند 1329 هدف گلوله های آتشین خلیل طهماسبی که فریاد می زد «مرده باد شرکت نفت» قرار گرفت و از پای درآمد.

آیت ا.... کاشانی در مصاحبه ای چنین گفت:

«...... این عمل به نفع ملت ایران بود و این گلوله و ضربه، عالی ترین و مفیدترین ضربه ای بود که به پیکر استعمار و دشمنان ملت ایران وارد آمد. قاتل رزم آرا باید آزاد شود. این اقدام او در راه خدمت به ملت ایران و برادران مسلمانش عملی شده است......»

آیت ا...کاشانی در برداشتن آخرین گامها برای ملی کردن صنعت نفت و کوتاه کردن دست بیگانگان از منابع ثروت ملی و دخالت در امور کشور، همزمان با تشییع جنازه رزم آرا، دستور داد تظاهرات ملی و همگانی در خیابانهای تهران برپا شود .

شاه از طریق سر لشگر ضرابی برای آیت ا... پیام فرستاد که مانع تندرویهای فدائیان اسلام شود و اجتماعی را که قرار بود در میدان بهارستان برپا شود متوقف کند اما ایشان نپذیرفت و سرانجام تظاهرات بزرگ 100 هزار نفری در تهران به راه افتاد. در این روزها تنها مرد قدرتمند ایران آیت ا... به حساب می آمد و همه به حرکتها و تصمیمات وی چشم دوخته بودند.

تصویب ملی شدن صنعت نفت:

پس از رزم آرا، خلیل فهیمی به نخست وزیری انتخاب گردید. دیگر هیچکدام از نمایندگان وابسته به انگلیس جرأت مقاومت در برابر ملی شدن صنعت نفت را نداشتند و از این رو کمیسیون نفت جهت تصویب به مجلس تقدیم گردید.

گزارش کمیسیون در 24 اسفند به تصویب مجلس شورا و در 29 اسفند به تصویب مجلس سنا رسید. همچنین مجلس در 29 اسفند 1329، گزارش پیشنهادی کمیسیون نفت را به شرح زیر تصویب نمود:

«به نام سعادت ملت ایران و به منظور تأمین صلح جهان، (ما) امضاء کنندگان ذیل پیشنهاد می نمائیم که صنعت نفت ایران در تمام مناطق کشور بدون استثناء ملی شود، یعنی تمام عملیات اکتشاف، استخراج و بهره برداری در دست دولت قرار گیرد.»

روز ششم اردیبهشت 1330 مجلس به نخست وزیری دکتر مصدقابراز تمایل نمود. و وی در هفتم اردیبهشت به نخست وزیری رسید. مجلس در تاریخ 9 اردیبهشت همان سال پس از تغییرات جزئی که در گزارش 9 ماده ای کمیسیون نفت به عمل آورد آن را تصویب و در دهم اردیبهشت به تصویب مجلس سنا رسید. و در 12 اردیبهشت دکتر مصدق ضمن معرفی کابینه خود به مجلس شورای ملی، اجرای قانون ملی شدن صنعت نفت را در سراسر کشور را که در سر لوحه برنامه دولت قرار داده بود، اعلام کرد.

منابع:

1ـ نهضت روحانیون ایران / علی دوانی / جلد 2

2ـ مسائل سیاسی ـ اقتصادی نفت ایران / دکتر ایرج ذوقی

3ـ روزها و رویدادها/ محمدرضا مطیعان/ مجید ترکاشوند/ علی بری دیزجی

به یاد کربلا دلها غمین است       دلا خون گریه کن چون اربعین است

* - هزاران نفرازاعضای هیاتهای مذهبی دانشجویی ازدانشگاههای سراسرکشور در شب اربعین حسینی درحضوررهبرمعطم انقلاب اسلامی درحسینیه امام خمینی(ره) عزاداری کردند.

این مراسم پرفیض بااقامه نمازمغرب وعشا به امامت حضرت آیت‌الله خامنه‌ای برگزار شد.

 * - ایرانیان مقیم مسکو با برگزاری مراسمی در مسجد خاتم الانبیا(ص) این شهر، اربعین شهادت سالار شهیدان کربلا امام حسین (ع)را گرامی داشتند. دراین مراسم که شب گذشته برگزار شد سفیرایران در روسیه، مسوولان و کارکنان نهادهای ایرانی در این کشور، دانشجویان ایرانی و خانواده‌های آنان حضور داشتند. پس از مراسم نماز جماعت، حجت‌الاسلام خدایی در مورد قیام امام حسین (ع) و اثرات این قیام برای حفظ اسلام در قرون اخیر سخن گفت. در ادامه مراسم ، نوحه خوانی و عزاداری بمناسبت اربعین شهادت امام حسین (ع) و یاران باوفایش در کربلا برگزارشد.

* - آیین عزاداری اربعین حسینی دیشب و امروز با حضور عزاداران حسینی در شهرها و روستاهای استان کرمان برگزار شد. در این آیین، سوگواران و عزاداران با اجتماع در تکایا، حسینیه‌ها و مساجد شهرها و روستاهای این استان و برپایی دستجات سینه‌زنی و عزاداری، اربعین شهادت اباعبدالله‌الحسین (ع) و یارانش را گرامی داشتند. مداحان اهل بیت (ع) نیز در این آیین در سوگ شهادت امام حسین(ع) و یارانش به نوحه‌سرایی ومداحی پرداختند. همچنین دوستداران و عاشقان آن حضرت با توزیع نذورات در بین مردم ارادات خالصانه خود را به خاندان نبوت و امامت ابراز داشتند.

* - آیینهای عزاداری اربعین حسینی دیشب و امروز با حضور عاشقان اهل بیت (ع) در جای جای شهرستان آبادان برگزار شد. در این آیین زن و مرد ، کوچک و بزرگ و هر کس که توانایی عزاداری داشت، با شرکت در مجالس عزاداری، اربعین امام حسین (ع) و ‪ ۷۲‬تن از یاران با وفای آن حضرت را گرامی داشتند. برخی از حاجتمندان با طبخ غذا و توزیع آن بین نیازمندان نسبت به خاندان عصمت و طهارت عرضه ارادت کردند. مرثیه سرایان و مریدان اهل بیت نیز با پرداختن به سجایای آن امام و یاران عاشقش ، عزاداران حسینی را با کرامات خاندان وحی آشنا کردند. به گزارش خبرنگاران ایرنا ، در خرمشهر ، اروندکنار و جزیره مینو نیز عزاداران حسینی با برپایی مجالس سوگواری در اربعین امام حسین (ع) و یارانش عزاداری کردند.

* - شهرستان مراغه در سالروز اربعین سالار شهیدان امام حسین (ع) غرق در عزا و ماتم شد. مردم عزادار این شهرستان دیشب با برگزاری آیین‌های سوگواری و تعزیه خوانی در مساجد ، حسینیه‌ها و تکایا در سوگ سرور و سالار شهیدان و یاران با وفایش اشک ماتم ریختند. از صبح امروز (شنبه) نیز هیات‌ها و دسته‌های عزاداری شهر و روستاهای این شهرستان برای برگزاری آیین‌های ویژه اربعین حسینی و عزاداری در سوگ ابا عبدالله الحسین (ع) به سوی امامزاده چکان این شهرستان رهسپار شدند. همچنین در این روز معابر ، محلات و کوچه‌های شهر و روستاهای این شهرستان در سوگ امام حسین (ع) سیاهپوش شده است. پخش نذورات و اطعام در کوچه‌ها، محلات و در بین دسته‌های عزاداری از دیگر آیینی است که علاقه‌مندان به اهل بیت عصمت و طهارت (ع) در روز اربعین حسینی در این شهرستان انجام می‌دهند. همچنین به گزارش خبرنگاران ایرنا از عجبشیر و چاراویماق آیین‌های ویژه عزاداری اربعین حسینی در این شهرستان‌ها نیز برگزار شد.

* - در سالروز اربعین شهادت امام حسین (ع) و یاران باوفای آن حضرت، آیین‌های عزاداری به این مناسبت در سراسر استان چهارمحال و بختیاری برگزار شد. مردم استان، با راه‌اندازی دسته‌های سینه‌زنی و زنجیرزنی از مقابل مساجد، حسینیه‌ها و تکایا، در غم شهادت قافله‌سالار عشق و اسارت خاندان نبوت خون گریستند. دسته‌های عزاداری، در مناطق مختلف با حضور در گلزارهای شهدا یاد و خاطره همه ایثارگران راه دین را گرامی داشتند. عزاداران حسینی استان در اربعین حسینی با حضور در اماکن متبرکه با نذر کردن و روشن کردن شمع، حاجت خود را از آن امام شهید طلب کردند. آیین سوگواری اربعین سید و سالار شهیدان راه حق، در مسجدجامع شهرکرد به صورت باشکوهی با حضور جمعی از مسوولان و جوانان و مردم عزادار برپا شد. به گزارش ایرنا، همچنین دسته‌های عزاداری شهرکرد در مقابل امامزادگان حلیمه و حکیمه خاتون به سوگواری پرداختند. در آیین سوگواری اربعین حسینی(ع) بیش از ‪ ۶۷۱‬هیات عزاداری در چهارمحال و بختیاری فعال شدند.

* - همزمان با فرارسیدن اربعین حسینی،عاشقان و ارادتمندان به‌خاندان پیامبر گرامی اسلام ، با حضور در حسینیه سفارت ایران در پکن به عزاداری و سوگواری پرداختند. دراین مراسم‌معنوی که شنبه شب با اقامه نماز جماعت مغرب و عشا آغاز شد، ایرانیان مقیم پکن باقرائت زیارت اربعین و زیارت عاشورا ، درمظلومیت حضرت اباعبدالله الحسین (ع) گریستند. دکتر جواد منصوری سفیر ایران در چین در این مراسم در سخنانی با تشریح وقایع تاریخی دوران عاشورای سال ‪ ۶۱‬هجری تا اربعین امام حسین(ع) ، گفت : خون شهدا ، بیمه‌کننده نهضت اسلامی بوده است . سفیرایران در چین اضافه کرد: قیام حضرت امام حسین (ع) باعث شد تا اسلام باقی بماند. گزارش ایرنا حاکی است ،شرکت‌کنندگان دراین مراسم، همچنین با نوحه‌خوانی و سینه زنی یادو خاطره شهدای مظلوم کربلا را گرامی داشتند و عزت مسلمین را از درگاه خداوند متعال طلب کردند.

* - آیین بزرگداشت اربعین امام حسین (ع) جمعه شب با حضور علاقه‌مندان به خاندان عصمت و طهارت در مسجد امام رضا (ع) عشق‌آباد پایتحت ترکمنستان برگزار شد. در این آیین ایرانیان مقیم ترکمنستان، مسوولان و کارکنان نهادهای ایرانی مستقر در عشق آباد و دوستداران خاندان اهل‌البیت(ع) این کشور با مرثیه‌خوانی و نوحه‌خوانی اشک ماتم ریختند و ندای یا حسین سردادند. اقامه نماز جماعت، مداحی و صرف شام از دیگر برنامه‌های عزاداری سرور و سالار شهیدان اباعبدالله‌حسین(ع) و دیگر شهدای کربلا در عشق‌آباد بود.

* - مراسم عزاداری اربعین سالار شهیدان حضرت امام حسین (ع) روز شنبه‌در مناطق شهری و روستایی استان مرکزی برگزار شد. در این روز دوستداران خاندان اهل بیت عصمت وطهارت(ع) با شرکت در هیاتها و دسته‌جات سینه‌زن و زنجیرزن در اربعین حضرت سیدالشهدا و یاران باوفایش نوحه‌خوانی و عزاداری کردند و درمصیبت واقعه کربلا اشک ماتم ریختند. به همین مناسبت شب گذشته مردم اراک در با حضور درمساجد و حسینیه‌ها در عزای سالار شهیدان به سوگ نشسته و زیارت عاشورا قرائت کردند. در این محافل سخنرانان با بیان گزیده‌ای از واقعه کربلا و اسارت خاندان امام حسین(ع)، نقش حضرت زینب کبری (س) در زنده نگداشتن پیام کربلا و عاشورا را یادآور شدند. امروز نیر دسته‌های عزاداری با حضور در خیابانهای اصلی شهرهاارادت قلبی خود به امام حسین (ع) و یارانش را به نمایش گذاشتند. به گزارش خبرنگاران ایرنا، در شهرستانهای آشتیان، تفرش، شازند و کمیجان نیز مراسم اربعین حسینی با شکوه خاصی برگزار شده است.